آبیاری کوزه‌ای بهترین روش برای صرفهجویی در آب
بهترین روش سنتی برای صرفهجویی در آب، برای مناطق خشکی مانند یزد، اردکان و نواحی کویر لوت استفاده از روش آبیاری کوزه‌ای است.
به این صورت که در زیر زمین گودالی حفرهای می‌کردند و کوزه سفالی بزرگی در آن قرار می‌دادند و اطراف کوزه را با مخلوطی از خاک و کود حیوانی پر می‌کردند و دهانه کوزه را نیز بیرون از خاک قرار می‌دادند.
سپس کوزه را پر از آب می‌کردند و تا با گذشت زمان، آب درون کوزه از دیواره‌های سفالی، تراوش و جذب خاک شود و ریشه گیاه از آن تغذیه کند.
در نواحی این کوزه بذر سبز و صیفی‌جات می‌کاشتند که محصول خوبی می‌دهد و منجر به تامین زندگی مردم می‌گردد.
این نوع روش آبیاری که براساس تجربه پنجاه ساله ساکنان مناطق خشک است، امروزه کاملا منسوخ شده است و دلیل آن این است که قرار دادن کوزه‌ها در خاک و پر آب کردن آن به نیروی کار زیادی نیاز است.
همچنین عملیات شخم زدن با ماشین آلات و تجهیزات کشاورزی را سخت می‌کند چون کوزه‌ها بر اثر برخورد با ماشین آلات کشاورزی و وزن زیادی آن‌ها منجر به شکسته شدن کوزه‌ها می‌گردند.
آبیاری کوزه‌ای در ایران
آبیاری در ایران به زمان ساسانیان بر می‌گردد که از روش‌های قدیمی و باستانی در ایران است که با استفاده از کوزه‌های سفالی برای آبیاری استفاده می‌شود و به علت مصرف بسیار کم آب و ارزان قیمت بودن این نوع آبیاری از گذشته در منطقه‌های خشک و نیمه خشک ایران کاربرد فراوانی داشته است.
امروزه تجهیزات آبیاری قطره ای، بارانی و شیوههای نوین آبیاری تحولی عظیم در صنعت آبیاری به وجود آورده است.
آب‌خوان سفالی چیست؟
کپسولی استوانه‌ای شکل است که یک شبکه با قطر مشخص در بالای آن برای قرار گرفتن واشر و سه راهی تشکیل و دارای ضخامت و قطر متفاوت و از ترکیبات گوناگون و کانی‌های غیر فلزی ایجاد می‌شود ترکیبات مواد اولیه، شکل ظاهری، قطر، طول، شرایط تولید و فراهم‌آوری و غیره تشکیل می‌شود.
با استفاده از این قابلیت‌ها بتواند آب‌دهی هر آب‌خوان را تا هر میزان تغییر دهد و به راحتی امکان استفاده از آن در تکنولوژی پیشرفته طراحی شده وجود دارد.
این نوع آبیاری سال‌ها قابلیت آب‌دهی خود را حفظ و پس از ۱۵ تا ۲۰ سال با دمای ۶۰۰ درجه مجددا قابل استفاده است.
به همین ترتیب صدها سال می‌توان از آبیاری کوزه‌ای استفاده نمود.
تولید و ساخت یک آب‌خوان در سیستم اجرایی با ده‌ها ویژگی و با کاربردهای مختلف، سال‌ها بررسی و تحقیق طاقت‌فرسا را می‌طلبد و به سوال‌های زیادی پاسخ داده شده است.
آب‌خوان سفالی در دو سایز مختلف در بین ده‌ها آب‌خوان با مشخصات مختلف انتخاب می‌شود یک نمونه آن گروه صیفی‌جات و نمونه‌ی دیگر آن برای استفاده از باغات و درختان و گونه‌های مختلف دیگر برای کاشت گونه‌های مختلف و پر تراکم از آبخوان‌های خاصی استفاده می‌شود که با دو شبکه ابتدا و انتهایی به یک‌دیگر وصل می‌شوند و در سیستم زیر سطح قرار می‌گیرند.
از آبیاری کوزه‌ای به این منظور مورد آزمایش قرار می‌گیرد که میزان فشار آب و حجم کوزه در میزان نشت از کوزه، آزمایش‌هایی در قالب طرح آماری کرت‌های خرد شده با ۴ سطح متفاوت فشار آب و ۳ اندازه کوزه (۰.۵، ۵ لیتر و ۱۵ لیتر) در مکان آزمایشگاه هیدرویک گروه آبیاری و آبادانی دانشکده کشاورزی دانشگاه چمران اهواز انجام گردید و میزان تراوش آب از کوزه‌ها بعد از مدت زمان ۴ ساعت اندازه‌گیری شد.
نتایج از این قرار است که در هر فشار مختلف ستون آب، بین حجم کوزه و دبی آب عبوری از آن یک ارتباط خطی وجود دارد.
به صورتی که در یک فشار آب ثابت هر حجم از کوزه بیشتر باشد دبی نشت کوزه بیشتر است.
اما در مناطقی که امکان افزایش فشار آب در سیستم آبیاری کوزه‌ای وجود ندارد، می‌تواند از کوزه‌های بزرگ‌تر استفاده کرد تا دبی آبیاری افزایش پیدا کند.
بنابراین در کوزه‌هایی که حجم یکسانی دارند، یک رابطه خطی بین فشار آب و دبی تراوش کوزه وجود دارد.
به نحوه‌ی که با افزایش فشار آب، دبی نشت کوزه نیز افزایش می‌یابد.
به همین منظور در مواردی که امکان استفاده از کوزه بزرگ‌تر وجود ندارد می‌توان با افزایش فشار آبیاری، دبی آبیاری را توسعه داد. در ضمن با افزایش تراوش کوزه‌ها باعث افزایش دبی تراوش نیز می‌شود.
مزیت‌های آبیاری کوزه‌ای
- بهترین روش آبیاری برای صرفهجویی در آب
- بالاترین کیفیت محصولات
- کاهش مصرف سم و کود تا ۵۰%
- صرفهجویی انرژی
- بدون نیاز به یکسان بودن و ترازبندی
- با آبیاری کوزه‌ای علف‌ها به مرور زمان از بین می‌رود
- آبیاری از مزارع و باغات تا باغچه منازل و گلدان‌ها
- پیشگیری از شیوع آفتاب
- کاهش آلودگی محیط زیست
- بدون زحمت دادن برای ماشین آلات و کارگران
- جلوگیری از سرما و گرما
- جلوگیری از آسیب
- مصونیت از حیوانات و جوندگان
- اکسیژن‌رسانی به ریشه و کاهش نیاز به شخم
- بدون نیاز به جوی و پشته و پوشش کامل زمین کشاورزی
- کنترل کردن اتوماتیک
- کاهش آلودگی سفره‌های آب‌های زیرزمینی
- مدت زمان عمر سیستم (بستگی به میزان نگه‌داری و سرویس بین ۱۵ تا ۳۰ سال)
- عدم اثر بخشی وزش باد
- توسعه بیشتر ریشه‌ها
- مورد استفاده در هر نوع آب، خاک و هوا
- کاهش هزینه کارگری
- بدون سله و فرسایش خاک
- صرفه جویی اقتصادی
مضرات آبیاری کوزه‌ای
از مضرات و معایب آبیاری کوزه‌ای می‌توان به موارد زیر اشاره نمود که عبارتند از:
- لوله‌گذاری در زیر خاک
- فیکس کردن سیستم
- زمین‌های سنگی و کوهستانی
در ادامه هر یک از موارد فوق را توضیح خواهیم داد.
۱. لوله‌گذاری در زیر خاک
لوله‌گذاری در عمق ۱۰ تا ۶۰ سانتی‌متری خاک نصب می‌گردد، که هزینه شیارزنی را به همراه خواهد داشت.
۲. فیکس کردن سیستم
از معایب دیگر آن است که چون سیستم ثابت بوده و بعد از اجرا، تغییرات در اجرا، تغییرات در اجزای آن و یا جا به جایی، هزینه‌بر است، در مرحله طراحی همه‌ی حدس‌های لازم انجام می‌گیرد.
۳. زمین‌های سنگی و کوهستانی
در زمین‌هایی که شیار‌کنی در آن‌ها غیر ممکن است یا خیلی دشوار است، مانند سنگی و کوهستانی، سیستم تراوا مناسب نمی‌باشد.
خصوصیت آب‌دهی آب‌خوان‌ها همان‌طور که ذکر کردیم قابل تغییر و متناسب با نوع گونه‌های گیاهی می‌باشد.
اما نیاز به تنوع زیاد در آب‌دهی نیست و می‌توان با افزایش زمان آبیاری به نیاز آب پاسخ داد، عمر مفید آب‌خوان‌ها مستقیما بستگی به ترکیب مواد آن و حداقل ۱۵ سال با رعایت امکان استفاده از آب‌های با املاح زیاد و بسیار سخت و سنگین می‌باشد.
در صورتی که بعد از ۱۵ سال با شستشوی کامل و تخلیه دوباره مورد استفاده قرار می‌گیرد و در صورت کاهش آب‌دهی با دمای ۶۰۰ درجه دو مرتبه پخته و همه‌ی املاح تبخیر و تا ده‌ها و صدها سال به همین منوال قابل استفاده مجدد می‌باشد و مانند یک محصول سرمایه‌ی به ارث خواهد رسید.
آشنایی با سیستم‌های آبیاری تحت فشار به کشاورزان کمک می‌کند تا در میزان مصرف آب صرفهجویی کرده و بهترین محصول را بهره‌وری کنند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
میخواهید به بحث بپیوندید؟